Film „Gabinet doktora Caligari” + SPOTKANIE AUTORSKIE z Urszulą Biel

SPOTKANIA Z AUTORKĄ Urszulą Biel wokół książki „Kultura filmowa prowincji górnośląskiej. Kina, właściciele, widzowie”:

Kino Bałtyk w Raciborzu - 8 czerwca, godz. 20:00
Kino Kosmos w Katowicach - 23 czerwca, godz. 18:00

********************

Spotkaniu z autorką będzie towarzyszył pokaz fragmentów filmu pt. „Higiena małżeńska” (reż. Wolf Junger, Austria 1922) oraz pokaz filmu „Gabinet doktora Caligari” (reż. Robert Wiene, Niemcy 1920, 71 min)

– HIGIENA MAŁŻEŃSKA (Hygiene der Ehe) Austria 1922
reż. Wolf Junger, wyst. Julius Tandler, prof. Moll, prof. Spitzy, Oskar Frankl, Dr Rubeska.

Film edukacyjny (Aufklärungsfilm), który ujawnia więcej o okresie, w którym powstał niż wiele dokumentów pisanych. Opiera się na ideach wiedeńskiego eksperta ds. zdrowia, Juliusa Tandlera, związanych z powołaniem ośrodka poradnictwa małżeńskiego. Jego założeniem było, że kluczem do szczęśliwego małżeństwa jest zdrowie partnerów, a także odpowiednie wychowanie przedmałżeńskie. Film przenosi widzów w lata dwudzieste, kiedy teorie eugeniczne znalazły podatny grunt, jak pokażą przyszłe wydarzenia polityczne. Do zilustrowania tematu wykorzystano specjalnie opracowane animacje. Film pokazywano publiczności w ramach szeroko zakrojonego programu edukacji zdrowotnej w latach dwudziestych XX wieku.

- GABINET DOKTORA CALIGARII (Das Cabinet des Dr. Caligari)
reż. Robert Wiene, Niemcy 1920, 71 min

Czołowy przedstawiciel ekspresjonizmu, film, z którego filmowcy czerpią wzorce po dziś dzień. To także klasyczny film grozy. Alan przychodzi do gabinetu tajemniczego doktora Caligari, gdzie wróż Cesare przepowiada, iż Alan pożyje jeszcze tylko do zmroku. Faktycznie, mężczyzna zostaje zamordowany a wróżbita staje się głównym podejrzanym. Cesare ucieka przed pragnącym go zlinczować tłumem, ale w końcu umiera z wyczerpania. Sprawę w swoje ręce postanawia wziąć Francis, przyjaciel Alana, który domyśla się, iż za całą sprawą stoi tajemniczy doktor Caligari. Historia szalonego zbrodniarza, tytułowego dr Caligari, który zmusza swego pacjenta – somnambulika do popełniania ohydnych mordów, rozgrywa się na tle fantasmagorycznych, odrealnionych dekoracji, mających obrazować zwichniętą psychikę bohaterów. Film dzięki temu wyróżnia się intensywnym, pełnym fantasmagorii nastrojem, przypominającym senne koszmary i urojenia chorego człowieka. Jest utrzymany zarówno w tradycji niemieckiej literatury romantycznej i współgra z pełną niepokoju atmosferą pogrążonej w kryzysie Republiki Weimarskiej.

********************

Urszula Biel: „Kultura filmowa prowincji górnośląskiej. Kina, właściciele, widzowie”, Poznań 2020

O książce

Książka stanowi kontynuację pierwszej monografii autorki, dotyczącej kinematografii województwa śląskiego w latach 1918-1939. Obszarem obecnych badań stała się prowincja górnośląska, czyli część regionu, jaka przypadła Niemcom po I wojnie światowej. Pracę oparto na szerokich kwerendach archiwalnych.

Na tle kontekstów historycznych (Niemiec, Górnego Śląska, kinematografii weimarskiej, hitlerowskiej, a także europejskiej i światowej) przyglądamy się lokalnej dynamice rozwoju omawianej dziedziny. W jej głównym polu widzenia są tutejsze kina, ich właściciele oraz menadżerowie. Równie ważne okazały się zachowania publiczności, będącej ważnym ogniwem zachodzących zmian.

W dotychczasowych badaniach nad historią Górnego Śląska dominowała kategoria relacji polsko-niemieckich. Nie zapominając o nich, autorka daje prymat fenomenowi kultury popularnej. W omawianym okresie jej najważniejszą gałęzią stał się film, który przeobraził lokalne społeczności, zdemokratyzował ich sposób uczestnictwa w kulturze oraz urównouprawnił formy spędzania wolnego czasu.

O autorce

Urszula Biel – autorka dwóch monografii poświęconych historii kina na Górnym Śląsku (“Śląskie kina między wojnami, czyli przyjemność upolityczniona”, Katowice 2002, “Kultura filmowa prowincji górnośląskiej. Kina, właściciele, widzowie”, Poznań 2020) oraz licznych tekstów z zakresu tematyki rozpowszechniania i dystrybucji filmów w okresie lat 20. i 30. w publikacjach zbiorowych polskich i zagranicznych.

Ponadto animatorka kultury filmowej, prowadzi kino studyjne Amok w Gliwicach, uhonorowane nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii “Kino” (2012) oraz “Edukacja filmowa” (2017). Laureatka nagrody Prezydenta m. Gliwice w dziedzinie kultury (1999). Od 2016 roku prezes Śląskiego Towarzystwa Filmowego.

Ze wstępu

Obserwacji życia filmowego województwa śląskiego towarzyszyła refleksja, czy podział jednolitego do 1918 roku obszaru pomiędzy dwa wrogie państwa, równie mocno wpłynął na tereny Opolszczyzny. Czy jej kinematografia, pozostając częścią silnej kinematografii niemieckiej, rozwijała się bardziej swobodnie, zgodnie ze specyfiką swojej dziedziny? Czy też musiała ulegać presji ideologicznej, jakiej doświadczali właściciele kin Katowic i okolic, choć z inaczej rozłożonymi akcentami nacisku, podyktowanymi chociażby przez zmiany ustrojowe, jakie nastąpiły w Niemczech po 1918 i 1933 roku?

Dokładna analiza materiałów pozwoliła ustalić topografię kin, a także zapytać o ich właścicieli, publiczność i repertuar. Równolegle wyłoniły się kolejne zagadnienia: jakie filmy pokazywano na tutejszych ekranach i czy były cenzurowane? Jak kształtowała się obecność produkcji niemieckich, amerykańskich i polskich w programach kin? Czy istniała jakakolwiek wynikająca z panującej wówczas sytuacji społeczno-politycznej segregacja publiczności? Jaki był stosunek lokalnej administracji oraz rozmaitych instytucji, takich jak partie polityczne, organizacje społeczne, edukacyjne czy też kościelne do filmu? Jaką pozycję zajmowała nowa branża w regionalnym przemyśle, kulturze, biznesie? Skąd rekrutowali się jej menadżerowie i pracownicy?

Wiemy, jakie były reakcje znanych aktorów lub reżyserów na decyzje Josepha Goebbelsa, podczas gdy niewiele osób zastanawiało się nad zachowaniami właścicieli kin czy lokalnej publiczności. Czy dostosowali się do nazistowskich rygorów bez oporu? W jaki sposób narzucone dyrektywy wpłynęły na ekonomikę ich małych interesów. Jaka była reakcja widzów na zmiany repertuarowe, jakie niewątpliwie wtedy nastąpiły? Czy chętnie oglądali filmy propagandowe zamiast rozrywkowych? Jak wyglądała sytuacja polskiej publiczności w prowincji górnośląskiej? Czy w ogóle miała szansę oglądać swoje narodowe filmy? Czy wreszcie unikatowy status Górnego Śląska nadał odmienny kształt tutejszej kinematografii w porównaniu z innymi prowincjami Trzeciej Rzeszy?

Na rynku lokalnym zawsze ciekawie jest obserwować zmagania wielkich z małymi. W Niemczech tym wielkim była Ufa, największy ówczesny europejski koncern medialny, który odważnie podejmował konfrontację z kompaniami hollywoodzkimi. W kraju Ufa zbudowała sieć kin własnych, dostarczając im najlepszy repertuar. Jak zachowywały się w tej sytuacji pozostałe kina niezależne? Czy obrana strategia okazała się skuteczna w zmaganiach z potężnym konkurentem?

W przypadku Górnego Śląska interesującym wątkiem badawczym okazał się status osób narodowości żydowskiej, która w wielu krajach chętnie wiązała się z branżą filmową. Aryjskie przepisy wprowadzone w Trzeciej Rzeszy zrujnowały znakomite kariery wielu artystów. Górnośląscy Żydzi próbowali znaleźć dla siebie azyl w przepisach Konwencji Genewskiej, chroniącej prawa mniejszości. Czy uratowało to niektórych właścicieli przed utratą kin?

Książka stara się odpowiedzieć na powyższe pytania. Obserwujemy, jak mieszkańcy tej peryferyjnej prowincji Niemiec w rozwijającej się dynamicznie dziedzinie zobaczyli swoją szansę na nietuzinkową wtedy ścieżkę zawodową i możliwość pomnożenia kapitału. Podobnie jak dla widzów, kino stało się ich oknem na zmieniający się świat.

Fragment recenzji

Urszula Biel, co uważam za wyjątkowo cenną cechę (…), podchodzi do każdego ustalenia źródłowego, każdego znaleziska, nieznanego detalu z precyzją paleontologia, ale i entuzjazmem odkrywcy. Po prostu czuje się, śledząc karty rozprawy, ogromną satysfakcję z rozpoznawania spraw i poznawania ludzi, którzy przed stu laty tworzyli zręby kinematografii tego kulturowego pogranicza. “Kultura filmowa prowincji górnośląskiej…” przenosi bowiem czytelnika w świat niemieckiej części Górnego Śląska, (…) akcentując transnarodowy charakter rekonstruowanego mikrokosmosu. (…) Lokalne i regionalne walory tekstu nie budzą wątpliwości. Także historyk środkowoeuropejskiej kultury, poszukujący szerszych znaczeń nie powinien być zawiedziony.

Ponadto czytanie rozprawy jest, dzięki umiejętnościom narracyjnym autorki, po prostu przyjemne, co w przypadku rozpraw naukowych bynajmniej nie stanowi normy.

dr hab. Mariusz Guzek, prof. uczelni
Instytut Nauk o Kulturze | Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Książkę wydano w serii: „Niemcy – Media – Kultura”, pod patronatem Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego.

Seria „Niemcy – Media – Kultura” poświęcona jest szeroko pojętej problematyce niemcoznawczej w perspektywie kulturowo zorientowanej wiedzy o mediach. Ukazują się w niej zarówno monografie autorskie, prace zbiorowe, antologie, jak i wydania krytyczne źródeł, poświęcone różnym aspektom kultury audiowizualnej niemieckiego obszaru językowego (w tym zwłaszcza filmowej i nowomedialnej) oraz relacjom polsko-niemieckim w tym zakresie.
Kolegium redakcyjne serii tworzą: Stefan Bednarek, Andrzej Dębski, Andrzej Gwóźdź – przewodniczący, Martin Loiperdinger, Krzysztof Ruchniewicz, Izabela Surynt, Marek Zybura.

Zwiastun

Fotosy

Nasze wydarzenia

Jutro

13:00

Niesamowite przygody skarpetek

Dalajlama. Przez mądrość do szczęścia

The Last Showgirl

Ukryty motyw

Girls Will Be Girls

Wszystkie odcienie światła

Ukryty motyw

The Last Showgirl

Diva Futura

Wrócicie do siebie

Dalajlama. Przez mądrość do szczęścia

Girls Will Be Girls

Ukryty motyw

The Last Showgirl

Dalajlama. Przez mądrość do szczęścia

Ukryty motyw

Dalajlama. Przez mądrość do szczęścia

Laputa – podniebny zamek

Szpiedzy

Ukryty motyw

Szpiedzy

Wrócicie do siebie

Chłopiec i czapla

Wszystkie odcienie światła

The Last Showgirl

Księżniczka Mononoke

Dalajlama. Przez mądrość do szczęścia

Narzeczona dla kota

Wszystkie odcienie światła

Tajemniczy świat Arrietty

Flow

The Last Showgirl

Rodzina w kinie: Mój sąsiad Totoro (dubbing)

Wszystkie odcienie światła

Wszystkie odcienie światła

Trust Me (Zaufaj mi)

Wszystkie odcienie światła

The Last Showgirl

Podniebna poczta Kiki

Chłopiec i czapla

Mój sąsiad Totoro (dubbing) + warsztaty

Rodzina w kinie: Królestwo Kensuke + warsztaty botaniczne

Spirited Away: W krainie bogów (dubbing)

Podniebna poczta Kiki

Szkarłatny pilot + prelekcja

Rodzina w kinie: Narzeczona dla kota + prelekcja

Księżniczka Mononoke (dubbing)

Laputa – podniebny zamek

Podniebna poczta Kiki

Nausicaä z Doliny Wiatru

Ponyo

Rodzina w kinie: Tajemniczy świat Arrietty + prelekcja

MODOTEKA: MODA I TELEDYSK – spotkanie drugie.

Rodzina w kinie: Niesamowite przygody skarpetek

Rodzina w kinie: Felek i Tola ratują las + język hiszpański

Rodzina w kinie: Dzielna banda i tajemnica zaginionego wujka + język hiszpański

Flow

Wszystkie odcienie światła

Szpiedzy

Diva Futura

Flow

Filmowe popołudnie dla dzieci: podróż do Azji

Rodzina w kinie: Ponyo + warsztaty origami

Szpiedzy

PRZEDPREMIERA: Follemente. W tym szaleństwie jest metoda

The Last Showgirl

Szpiedzy

Szkarłatny pilot + prelekcja

Wszystkie odcienie światła

Szpiedzy

Wrócicie do siebie

Wszystkie odcienie światła

Lekcje filmowe: Człowiek z blizną

Girls Will Be Girls

MODOWY KLUB FILMOWY: Annie Hall

Wszystkie odcienie światła

Tribute to David Lynch: Shorts 1966-1995 + wstępy Davida Lyncha

Szpiedzy

Dr Strangelove [sezon2025]

Fenicki układ. Fantastyczna premiera nowego filmu Genialnego Pana Andersona w Grand Kosmos Kino