Od 11 do 24 maja na ekranach Kina Kosmos prezentowany będzie nagrodzony na festiwalu w Wenecji film dokumentalny „Książe i dybuk” – historia reżysera  i producenta filmowego Michała Wyszyńskiego. Z tej okazji przypominamy metafizyczny horror nakręcony w całości w jidysz, „Dybuk” z 1937 roku. Jest to osadzona na kresach i oparta na klasycznych żydowskich podaniach historia opętanej przez demona 17-letniej Lei.

Przedwojenna Polska była jednym z najliczniejszych skupisk ludności żydowskiej na świecie. Tu, w bliskiej relacji z kulturą polską, rozwijała się wielobarwna i wielojęzyczna kultura Żydów, której owocem stały się m.in. literatura i film, powstające po polsku, w jidysz i po hebrajsku. Nowoczesną sztukę wypełniały wątki tradycyjne – na przykład historia o opętaniu przez dybuka – ale też problemy bardzo współczesne, wyostrzone przez tendencje właściwe dla literackiej czy filmowej awangardy. Dziedziny sztuki nakładały się zresztą na siebie i wzajemnie uzupełniały, dzięki czemu zdobyły sobie uznanie nie tylko żydowskiej publiczności.

"Dybuk" An-skiego (Salomon Zeinwel Rapport) - czteroaktowy dramat opublikowany w Wilnie w 1922 r. odniósł wielki międzynarodowy sukces; wystawiany był na deskach wielu teatrów świata a także wielokrotnie ekranizowany. Na jego podstawie powstały adaptacje telewizyjne i utwory muzyczne (w tym opera).

Waszyński w swym mrocznym filmie przywołał świat chasydów z ich wiarą w siły nadprzyrodzone, które są integralną częścią codzienności, z ich ekstatycznymi tańcami; wykreował świat, w którym istnienie dybuka (duszy zmarłego, biorącej - w poszukiwaniu wiecznego uspokojenia - we władanie ciało żywego) jest całkowicie możliwe a Herem (wypędzenie Żyda martwego lub żywego ze wspólnoty) okazuje się skuteczne.

Osią akcji - podobnie jak w Ślubowaniu - jest niespełniona obietnica dwóch ojców połączenia węzłem małżeńskim swoich dzieci. Wracający po latach tułaczki syn przyjaciela staje się świadkiem przygotowań do ślubu przyrzeczonej mu Lili. Chłopak umiera niespodziewanie by wkrótce wcielić się w ciało ukochanej. Jedynym, który może ją uzdrowić jest cadyk Ezriel. Jego zmagania ze światem pozaziemskim uwieńczone zostają jedynie połowicznym sukcesem.

Natan Gross pisał: Z perspektywy lat widać, że „Dybuk” jest jedynym bodaj przedwojennym filmem żydowskim, który wszedł do historii kina. (Filmoteka Narodowa)

seans z kopii cyfrowej udostępnionej przez Filmotekę Narodową