Anima w Kosmosie. Historia polskiej animacji
Spotkanie 6: Hobby animacja - kino Daniela Szczechury


Polska animacja to uznana marka na całym świecie, czego najbardziej spektakularnym dowodem oscarowe statuetki dla „Tanga” Zbigniewa Rybczyńskiego oraz polsko-brytyjskiego „Piotrusia i wilka” Suzie Templeton czy nominacje do tej zaszczytnej nagrody dla „Katedry” Tomasza Bagińskiego oraz polsko-brytyjskiego „Twojego Vincenta” Doroty Kobieli i Hugh Welchmana. „Anima w Kosmosie” to dziewięć atrakcyjnych wieczorów, podczas których najlepszym polskim filmom animowanym towarzyszyć będą spotkania z ich autorami. Gospodarzem cyklu jest Jerzy Armata, autor wielu książek poświęconych animacji.

Każdy z seansów to trwające około 3 godzin spotkanie, gdzie najwybitniejszy znawca polskiej animacji, Jerzy Armata, konsekwentnie będzie przeprowadzał lekcje historii polskiej animacji, bazując na swojej wiedzy i ponad 40 letnim doświadczeniu w branży. Każdemu ze spotkań towarzyszyć będzie prezentacja kilkunastu krótkometrażowych animacji, a gośćmi będą artyści - legendarni twórcy animacji, m.in. Piotr Dumała i Mariusz Wilczyński, który jest autorem oprawy graficznej cyklu.

Podczas szóstego spotkania zaprezentujemy "Hobby. Daniel Szczechura" - pełnometrażowy film animowany, będący autorskim uszeregowaniem własnej twórczości. Kilka filmów reżyser połączył współczesnymi "dokrętkami": początkowo widzimy pustą salę kinową, słyszymy terkot projektora, a na ekranie - etiuda szkolna "Konflikty" rozpoczyna retrospektywę Szczechury. Pod koniec sala się zapełnia... jednym widzem. Jest nim reżyser.


Daniel Szczechura - Scenarzysta, autor opracowania plastycznego i reżyser filmów rysunkowych, wycinankowych, a także dokumentalnych, pedagog. Urodził się 11 lipca 1930 roku w Wilczogębach. Absolwent Wydziału Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego (1958) oraz Wydziału Operatorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej i Telewizyjnej w Łodzi (1962). Studiował także w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1951-52). Członek warszawskiego Studenckiego Teatru Satyryków (STS), gdzie pełnił funkcję scenografa. Od 1961 roku związany ze Studiem Małych Form Filmowych „Se-Ma-For” w Łodzi. Współpracownik Studia Filmowego Anima-Pol. Od 1970 roku pracownik dydaktyczny warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (od 1988 roku – profesor nadzwyczajny sztuk plastycznych), gdzie na Wydziale Grafiki prowadził Pracownię Filmu Animowanego. W latach 1982-83 pełnił funkcję wiceprezesa Międzynarodowego Stowarzyszenia Twórców Filmu Animowanego (Association Internationale du Film d'Animation – ASIFA).

Początkowo nic nie wskazywało, że Daniel Szczechura – późniejszy klasyk filmu animowanego, jeden ze współtwórców słynnej w latach 60. i 70. ubiegłego wieku polskiej szkoły animacji – przez większość swego życia będzie się zajmował tym rodzajem kina. Zaczynał bowiem od kręconych amatorsko krótkich filmów fabularnych, a w łódzkiej Szkole Filmowej studiował sztukę operatorską, wspomagając często zdjęciami etiudy dokumentalne i fabularne, realizowane przez kolegów z wydziału reżyserii. Pełnienie roli operatora, a więc sprawowanie funkcji – w mniejszym czy większym stopniu – usługowej w stosunku do reżysera, niezbyt mu odpowiadało. Stąd chyba animacja, którą odkrył nieco przypadkowo podczas studiów operatorskich. Ona dawała samodzielność, zbliżała autora do swego dzieła, znacznie ograniczając pośredników w przenoszeniu własnych idei na ekran, zamieniała kino, które ze swej istoty jest sztuką kolektywną, w bardziej indywidualną, osobistą wypowiedź.

Pierwsze filmy Szczechury – Konflikty (1960), Maszyna(1961), Litera (1962) oraz Fotel (1963) – w dużej mierze wynikają ze specyfiki esteesowskiego pojmowania satyry oraz jej społecznej funkcji. Konflikty kierują swe ostrze w stronę cenzury, Maszyna ośmiesza absurdy naszego życia codziennego, Litera wykpiwa ludzką głupotę i nadgorliwość, a Fotel to krótka, skondensowana opowiastka – wręcz instruktaż – o sposobach zdobywania władzy. Grupę satyrycznych filmów Szczechury domykają: Karol (1966), zabawna historyjka o mężczyźnie malującym ukradkiem hasło na murze oraz stróżach porządku, usiłujących mu w tym przeszkodzić, oraz Desant (1968), pełna purnonsensowego humoru, skrząca się dowcipnymi dialogami opowieść o dwóch spadających żołnierzach, którzy wyskoczyli z samolotu, zapominając o spadochronach.

Niebawem miejsce satyrycznych uszczypliwości zajęła w filmach Szczechury filozoficzna zaduma nad sensem ludzkiej egzystencji. Refleksję nad przemijaniem zawartą w Wykresie (1966) kontynuuje w Podróży (1970) i Skoku(1978). Warto zwrócić uwagę, że w obu tych filmach animowany bohater wcale nie jest anonimowy, jego rysy przypominają samego reżysera. To jego dzieła najbardziej osobiste, kto wie – czy nie najważniejsze.

Do rekordowego – pod względem przyznanych nagród i wyróżnień Fotelu – zbliżyło się zrealizowane pięć lat później groteskowe Hobby (1968), efektowna surrealistyczna powiastka o złej, wyrafinowanej kobiecie i naiwnych mężczyznach. Ten film rozpoczął nową ścieżkę w twórczości Szczechury. Miejsce realistycznego opisu, uproszczonego do form prawie abstrakcyjnych, jak w Fotelu czy Wykresie, ale jednak realistycznego, zaczęła zastępować luźna gra wyobraźni, a linearną akcję – penetracja w głąb. W surrealistycznej poetyce utrzymany jest dyptyk: Fatamorgana 1 (1981) i Fatamorgana 2 (1983). To swoiste kino drogi, ale nie wędrują w nim ludzie, a przedmioty. Opowieścią podróżną jest również, pełna poezji i nostalgii, inspirowana plastyką Stasysa Eidrigeviciusa Dobranocka(1997).

Kino Szczechury zaczęło się od opisu rzeczywistości, satyrycznego, przejaskrawionego, szyderczego, ale jednak opisu. Szybko tonację buffo zastąpiło spojrzenie bardziej serio, a dokumentowanie naszej „zewnętrzności” – penetrowanie spraw, które siedzą ukryte gdzieś głęboko w nas.

Szczechura jest laureatem ponad pół setki prestiżowych nagród i wyróżnień, m.in. w Barcelonie, Buenos Aires, Mamai, Montevideo, Oberhausen. Za całokształt twórczości uhonorowano go m.in. w Linzu, Genui, Zagrzebiu i Krakowie, gdzie podczas 57. Krakowskiego Festiwalu Filmowego (2017) – kiedy polska animacja obchodziła swe 70. urodziny – otrzymał statuetkę Smoka Smoków

Jest bohaterem drugiego odcinka cyklu telewizyjnego Jerzego Armaty Anima (2000) oraz filmu dokumentalnego Macieja Giżyckiego Podróże Daniela Szczechury (2005), a także książki Jerzego Armaty Hobby animacja. Daniel Szczechura (Warszawa 2009).

Jerzy Armata - krytyk filmowy i muzyczny, dziennikarz, pedagog. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (1977). W latach 1977-1990 kierownik Działu Filmów Oświatowych i Festiwali w Okręgowym Przedsiębiorstwie Rozpowszechniania Filmów w Krakowie. W latach 1985-1991 – adiunkt w Pracowni Filmu Animowanego krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1991 r. – redaktor w Studiu Filmów Animowanych w Krakowie, w latach 1992-2011 – redaktor w krakowskim oddziale „Gazety Wyborczej". Od 2012 – redaktor naczelny „Magazynu Filmowego SFP”. Współpracuje m.in. z „Kinem”, „TVPro”, portalfilmowy.pl. Laureat nagrody Stowarzyszenia Filmowców Polskich za publikacje poświęcone polskiemu filmowi animowanemu (1989) oraz nagrody SDP dla najlepszego publicysty Małopolski (2012). Autor cykli telewizyjnych poświęconych filmom krótkometrażowym („Małe Kino", „Dwóch ludzi z filmem", „Anima"), felietonista Radia Kraków.
Selekcjoner i juror wielu festiwali filmowych. Członek Rady Programowej Krakowskiego Festiwalu Filmowego. Dyrektor artystyczny Tarnowskiej Nagrody Filmowej, uhonorowanej w 2011 roku nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii najlepsze wydarzenie krajowe. Twórca Akademii Filmowej w Tarnowie, nominowanej w roku 2010 do nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii edukacja młodego widza. Ekspert Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Wiceprzewodniczący krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Filmowców Polskich, członek zarządów: Koła Realizatorów Filmów dla Dzieci i Młodzieży oraz Sekcji Filmu Animowanego SFP.
Autor monografii: Studio Filmów Animowanych w Krakowie (1995) oraz Filmowy Tarnów. 25 lat Tarnowskiej Nagrody Filmowej (2012), współtwórca wielu książek (m.in. Kino końca wieku (2000), Kręci nas Zebra. 20 lat Studia Filmowego Zebra (2008), Historia kina polskiego (2006), Polski film animowany (2008), Amerykański sen (2009), encyklopedii – m.in. Encyklopedia kina (2003), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Film. Kinematografia (1994), Aktualizacje encyklopedyczne. Suplement do Wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej Wydawnictwa Gutenberga, t. 8, Film (1997), Encyklopedia Krakowa (2000), leksykonów i katalogów o tematyce filmowej. Kurator retrospektyw twórczości mistrzów polskiej animacji na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Era Nowe Horyzonty: w 2007 – Juliana Józefa Antonisza, w 2008 – Alexandra Sroczyńskiego (z tej okazji – książka Kino-Olo, czyli Alexander Sroczyński Show), w 2009 – Piotra Dumały (której towarzyszyła książka Śnione filmy Piotra Dumały), w 2010 – Daniela Szczechury (książka Hobby animacja. Kino Daniela Szczechury), w 2011 – Mariusza Wilczyńskiego (książka Z Armatą na Wilka. Animowany blues Mariusza Wilczyńskiego, uhonorowana Nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej), w 2012 – Witolda Giersza (książka Witold Giersz – malarz ekranu napisana wspólnie z Joanną Prosińską-Giersz). Współautor – z Natalią Chojną – wystawy (i towarzyszącego jej albumu) 65 lat polskiej animacji dla dzieci.
(za akademiafilmupolskiego.pl)