Ja, Marta… – retrospektywa filmów Márty Mészáros

Márta Mészáros – legenda węgierskiego kina, jedna z najbardziej wyrazistych i uznanych reżyserek oraz scenarzystek w światowej kinematografii. Urodziła się w 1931 r. na Węgrzech, dzieciństwo spędziła w radzieckim Kirgistanie, do kraju wróciła w 1946 r. W 1956 ukończyła moskiewski WGIG. Początkowo pracowała w studiu kroniki filmowej i wytwórni filmów fabularnych. Zadebiutowała w 1968 r. pełnometrażowym filmem fabularnym „Dziewczyna” i od razu zwróciła na siebie uwagę zarówno widzów, jak i krytyki filmowej. Miała już wówczas za sobą realizację kilkudziesięciu filmów dokumentalnych i uważne oko skierowane na mało popularne tematy: codzienność opresyjnego ustroju, uwikłanie w historię i brutalną politykę, ulotne marzenia i tęsknoty kobiet żyjących w kulturze męskiej dominacji. Kolejne tytuły zyskiwały coraz większe uznanie. Wśród osiągnięć reżyserki są najwyższe laury w świecie kina m.in.: Złoty Niedźwiedź na festiwalu w Berlinie za „Adopcję”, nagroda FIPRESCI na festiwalu w Cannes za „Dziennik dla moich dzieci”, Srebrna Muszla na festiwalu w San Sebastian za „Jak to w domu”. W 2007 roku na festiwalu w Berlinie reżyserka otrzymała Złotą Kamerę za całokształt osiągnięć twórczych. Od lat 70. życie osobiste i twórczość Márty Mészáros jest związana Polską. Wiele z jej filmów powstało w Polsce lub w koprodukcji polsko-węgierskiej jak np.: „Córki szczęścia”, „Po drodze” czy „Niepochowany”.

Nieprzypadkowo tytuł przeglądu filmów Márty Mészáros nawiązuje do tytułu książki wspomnieniowej reżyserki z 1998 r. „Ja, Marta…”. Jej filmy stanowią odbicie historii rodzinnej, ale także osobistą, wolną od myślenia opresyjnego opowieść o XX wieku. W tej opowieści reżyserka szczególne miejsce zarezerwowała dla pełnokrwistych, wielowymiarowych wizerunków kobiet. W wywiadach niejednokrotnie podkreślała: „Zawsze w moich filmach są kobiety, które szukają samych siebie i prawdy. To może być prawda o dziecku, prawda o rewolucji, prawda naukowa” („Gazeta Wyborcza – Duży Format”, luty 2011). Dzięki uporczywemu oddawaniu głosu kobietom Márta Mészáros stała się jedną z najważniejszych twórczyń dla nurtu feministycznego, choć sama wzdraga się przed jakimkolwiek szufladkowaniem.