Anima w Kosmosie. Historia polskiej animacji
Spotkanie 5: Julian Józef Antonisz - ten paranoiczny świat w swym pulsującym odbiciu

Gośćmi spotkania, będą córki artysty - Sabina oraz Malwina Antoniszczak.

Polska animacja to uznana marka na całym świecie, czego najbardziej spektakularnym dowodem oscarowe statuetki dla „Tanga” Zbigniewa Rybczyńskiego oraz polsko-brytyjskiego „Piotrusia i wilka” Suzie Templeton czy nominacje do tej zaszczytnej nagrody dla „Katedry” Tomasza Bagińskiego oraz polsko-brytyjskiego „Twojego Vincenta” Doroty Kobieli i Hugh Welchmana. „Anima w Kosmosie” to dziewięć atrakcyjnych wieczorów, podczas których najlepszym polskim filmom animowanym towarzyszyć będą spotkania z ich autorami. Gospodarzem cyklu jest Jerzy Armata, autor wielu książek poświęconych animacji.

Każdy z seansów to trwające około 3 godzin spotkanie, gdzie najwybitniejszy znawca polskiej animacji, Jerzy Armata, konsekwentnie będzie przeprowadzał lekcje historii polskiej animacji, bazując na swojej wiedzy i ponad 40 letnim doświadczeniu w branży. Każdemu ze spotkań towarzyszyć będzie prezentacja kilkunastu krótkometrażowych animacji, a gośćmi będą artyści - legendarni twórcy animacji, m.in. Piotr Dumała i Mariusz Wilczyński, który jest autorem oprawy graficznej cyklu.

Podczas piątego spotkania zaprezentujemy:
Fobia, 1967 '10
Jak działa jamniczek 1971, '8
...Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach 1973, '8
Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia 1974, '13
Film o sztuce... (biurowej) 1975, '10
Dizadowski blues non camera, czyli nogami do przodu 1978, '7
Pan Tadeusz. Księga I. Gospodarstwo 1980, '10
Polska Kronika Non-camerowa nr 6 1983 wydanie B 1983, '10
Światło w tunelu 1986, '9


Julian Józef Antonisz - scenarzysta, autor opracowania plastycznego, reżyser filmów animowanych, preferujący techniki noncamerowe, kompozytor, wynalazca. Urodził się 8 listopada 1941 roku w Nowym Sączu – zmarł 31 stycznia 1987 roku w Lubniu. Absolwent średniej szkoły muzycznej oraz Wydziału Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1965), gdzie animacji uczył się w Pracowni Rysunku Filmowego, prowadzonej przez Kazimierza Urbańskiego. Razem z profesorem oraz kilkoma kolegami ze studiów podzielających jego pasję, m.in. Ryszardem Czekałą, Janem Januarym Janczakiem, Krzysztofem Raynochem, założył w Krakowie w 1966 roku Studio Filmów Animowanych, które bardzo szybko stało się ważnym – znanym na całym świecie – ośrodkiem autorskiej animacji.

W 1967 roku zadebiutował Fobią, dowcipną opowieścią o ekscentrycznym artyście szukającym inspiracji, przedstawioną w dość niekonwencjonalnej, kolażowej formie, udanie łączącej tradycyjne techniki animacyjne z elementami noncamerowymi. Film debiutancki w dużym stopniu wyznaczył drogę twórczą Antonisza. Następnie zrealizował kilka pełnych humoru, ale i refleksji, animowanych „instruktaży” (Jak to się dzieje, pyta Agnisia, że na ekranie widzimy misia, 1970; Jak nauka wyszła z lasu, 1970; Jak działa jamniczek, 1971; Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia, 1974), będących kolażami różnych technik, tych tradycyjnych dla animacji (rysunkowa, lalkowa) i tych z arsenału kina fabularnego (tzw. żywa akcja z udziałem aktorów), by od Słońca –  filmu bez kamery (1977) całkowicie poświęcić się non camerze, w której upatrywał jedyny sposób na odnowienie sztuki filmowej.

„Słabość filmu animowanego wynika z przewagi technologii nad sztuką" – wyznał w jednym z wywiadów. „Film skończył się z nadejściem braci Lumière" – często powtarzał, gdyż „skolektywizował” pracę w gruncie rzeczy artystyczną, redukując ją do działalności „przemysłowej”. W jednym ze swych manifestów pisał: „Non camera to obejście całej machiny techniczno-biurokratycznej, jaka istnieje między realizatorem filmowym a gotowym dziełem. Dążę do takiego uproszczenia techniki realizacyjnej, żeby film jak najdalej odsunąć od przemysłu, a zbliżyć do autora”.

Eksperymentował także w sferze dźwięku. Starał się metodą znaków graficznych modelujących strumień światła zakomponować  ścieżkę dźwiękową filmu. Taki „wydrapywany” dźwięk można słyszeć w filmach: Ludzie więdną jak liście... (1978) oraz Co widzimy po zamknięciu oczu i zatkaniu sobie uszu (1978). Poszukiwania przyniosły interesujące efekty, choć nie tak oszałamiające jak w warstwie wizualnej, w której czynił stałe postępy. Wystarczy porównać pierwsze noncamerowe próby z filmami późniejszymi, którymi wygrał kilka prestiżowych festiwali, m.in. w Krakowie i Oberhausen: Dziadowskim bluesem non camera, czyli nogami do przodu (1978), Ostrym filmem zaangażowanym(1979) czy noncamerową ekranizacją pierwszej księgi Pana Tadeusza (1980). Non camera nie była dla niego celem samym w sobie, a środkiem do realizacji ważniejszych zadań. To nie tylko zabawa w kino, eksperymentowanie, lecz prawdziwe kino, starające się podać – za pomocą właśnie tej niezwykle trudnej metody – konkretne, często skomplikowane treści.

Uprawiał kino stricte autorskie. Sam wymyślał scenariusze, sam przenosił je na taśmę, sam komponował i wykonywał ilustrującą je muzykę. Co więcej, sam konstruował aparaturę do ich realizacji. Tylko do czytania komentarzy lub śpiewania pieśni (jak choćby w słynnym Ostrym filmie zaangażowanym) wynajmował Anielę Jaskólską, sprzątaczkę ze Studia Filmów Animowanych, czy Andrzeja Olszańskiego, jego dyrektora. Kino Antonisza to sztuka absurdalnego humoru, często z pierwiastkiem refleksyjnym, lawina zaskakujących pomysłów podana w ekspresyjnej, silnie zrytmizowanej formie.

Naprawdę nazywał się Antoniszczak, ale od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku zaczął używać nazwiska skróconego o ostatnią sylabę, by nie mylono go z bratem Ryszardem, również reżyserem filmów animowanych, absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, który wiele swych filmów zrealizował także w podwawelskim studiu (od blisko czterdziestu lat mieszka i pracuje w Szwecji jako Richard A. Antonius).

W 1980 roku Antonisz nakręcił niekonwencjonalny Dokument animowany non camera, czyli reżyser Krzysztof Gradowski o sobie, w którym znany reżyser, prywatnie bliski przyjaciel artysty, opowiada w lekkiej i zabawnej formie o swojej sztuce, w rewanżu zaś Gradowski zrealizował dokument Non camera (1980), poświęcony animowanemu światu Antonisza. Stał się on także bohaterem jedenastego odcinka dokumentalnego serialu telewizyjnego Anima (2000) Jerzego Armaty. W 2009 roku ukazała się płyta wrocławskiego zespołu Małe Instrumenty zatytułowana Antonisz z jego muzyką filmową, a cztery lata później – nakładem Filmoteki Narodowej, Zachęty oraz Muzeum Narodowego (Warszawa–Kraków) – wydano książkę Antonisz: Technika jest dla mnie rodzajem sztuki, pod redakcją Joanny Kordjak-Piotrowskiej, towarzyszącą retrospektywnej wystawie poświęconej artyście w warszawskiej Zachęcie.
(za akademiafilmupolskiego.pl)

Jerzy Armata - krytyk filmowy i muzyczny, dziennikarz, pedagog. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (1977). W latach 1977-1990 kierownik Działu Filmów Oświatowych i Festiwali w Okręgowym Przedsiębiorstwie Rozpowszechniania Filmów w Krakowie. W latach 1985-1991 – adiunkt w Pracowni Filmu Animowanego krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1991 r. – redaktor w Studiu Filmów Animowanych w Krakowie, w latach 1992-2011 – redaktor w krakowskim oddziale „Gazety Wyborczej". Od 2012 – redaktor naczelny „Magazynu Filmowego SFP”. Współpracuje m.in. z „Kinem”, „TVPro”, portalfilmowy.pl. Laureat nagrody Stowarzyszenia Filmowców Polskich za publikacje poświęcone polskiemu filmowi animowanemu (1989) oraz nagrody SDP dla najlepszego publicysty Małopolski (2012). Autor cykli telewizyjnych poświęconych filmom krótkometrażowym („Małe Kino", „Dwóch ludzi z filmem", „Anima"), felietonista Radia Kraków.
Selekcjoner i juror wielu festiwali filmowych. Członek Rady Programowej Krakowskiego Festiwalu Filmowego. Dyrektor artystyczny Tarnowskiej Nagrody Filmowej, uhonorowanej w 2011 roku nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii najlepsze wydarzenie krajowe. Twórca Akademii Filmowej w Tarnowie, nominowanej w roku 2010 do nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii edukacja młodego widza. Ekspert Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Wiceprzewodniczący krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Filmowców Polskich, członek zarządów: Koła Realizatorów Filmów dla Dzieci i Młodzieży oraz Sekcji Filmu Animowanego SFP.
Autor monografii: Studio Filmów Animowanych w Krakowie (1995) oraz Filmowy Tarnów. 25 lat Tarnowskiej Nagrody Filmowej (2012), współtwórca wielu książek (m.in. Kino końca wieku (2000), Kręci nas Zebra. 20 lat Studia Filmowego Zebra (2008), Historia kina polskiego (2006), Polski film animowany (2008), Amerykański sen (2009), encyklopedii – m.in. Encyklopedia kina (2003), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Film. Kinematografia (1994), Aktualizacje encyklopedyczne. Suplement do Wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej Wydawnictwa Gutenberga, t. 8, Film (1997), Encyklopedia Krakowa (2000), leksykonów i katalogów o tematyce filmowej. Kurator retrospektyw twórczości mistrzów polskiej animacji na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Era Nowe Horyzonty: w 2007 – Juliana Józefa Antonisza, w 2008 – Alexandra Sroczyńskiego (z tej okazji – książka Kino-Olo, czyli Alexander Sroczyński Show), w 2009 – Piotra Dumały (której towarzyszyła książka Śnione filmy Piotra Dumały), w 2010 – Daniela Szczechury (książka Hobby animacja. Kino Daniela Szczechury), w 2011 – Mariusza Wilczyńskiego (książka Z Armatą na Wilka. Animowany blues Mariusza Wilczyńskiego, uhonorowana Nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej), w 2012 – Witolda Giersza (książka Witold Giersz – malarz ekranu napisana wspólnie z Joanną Prosińską-Giersz). Współautor – z Natalią Chojną – wystawy (i towarzyszącego jej albumu) 65 lat polskiej animacji dla dzieci.